Głuchołazy (powódź 2024) - spojrzenie okiem hydromorfologa.

Post z grupy na FB: Eksperci dla Odry. Dodałam akapity i zebrałam dwie części analizy w jedną dla wygody. Autorka: Sylwia Horska-Schwarz, adiunktka UWr.

zdjęcie: (www.głucholazyonline.com.pl)

Wstępna analiza warunków przepływu wody i jej dynamiki w aspekcie oceny skutków powodzi – Głuchołazy (powódź 2024) - spojrzenie okiem hydromorfologa.

Wpływ na warunki i dynamikę przepływu wody powodziowej w Głuchołazach podczas opadów katastrofalnych miały:

• stany wody i przepływ w rzece Biała Głuchołaska,
• uwarunkowania środowiskowe, w szczególności morfologia doliny,
• szerokość dna doliny,
• szerokość strefy zalewowej,
• nachylenie zboczy,
• spadek podłużny koryta oraz budowa geologiczna,
• miąższość zwietrzeliny na stokach.

A także znacząco przekształcona sieć rzeczna na terenie samej miejscowości, w szczególności: młynówki i cieki niższego rzędu, których koryta na terenie miasta zostały częściowo zabudowane ulicami, skanalizowane - co przy takiej ilości wody płynącej rzeką powodowało cofkę do kanalizacji burzowej, a spływ powierzchniowy na terenie miasta miał miejsce w postaci rwących potoków.

Ponadto zabudowa samego koryta Białej - w tym zabudowa jej brzegów, betonowe umocnienia brzegów - wpłynęły na wzrost prędkości a co za tym idzie energii wody, mosty o niedostosowanej przepustowości, a także budowle piętrzące - stały się swoistą barierą na drodze spływu wód, spiętrzały wody w korycie powodując cofkę i skierowały przepływ powodziowy w kierunku miasta - rozdzielając główny nurt rzeki.

Podczas wezbrania w pierwszym etapie największą zdolność do modelowania koryta ma przepływ korytotwórczy, co pokazuje skala zniszczeń w strefie brzegów i strefie przykorytowej rzeki. Każda zabudowa techniczna w takich warunkach zostaje uszkodzona lub zniszczona całkowicie.

W wyniku podpiętrzenia wody na mostach/ jazach -oraz akumulacji drzew ect. doszło do rozdzielenia nurtu rzeki i skierowania go w kierunku np. ulicy Opolskiej lub do dawnych koryt częściowo zabudowanych. Duża ilość drzew transportowana przez rzekę podczas powodzi - to skutek erozji brzegów rzeki i zboczy na odcinku górskim "przełomowym".

Dodatkowo, sieć dróg leśnych warunkowała intensywny, kierunkowy spływ wód opadowych ze stoków w kierunku miasta, erozja gleb górskich była bardzo duża, o czym świadczy duży udział namułów na terenie ulic miasta po odpadnięciu fali powodziowej. Na zdjęciu przykład mega form powstających podczas przepływu powodziowego.

W przebiegu powodzi zlewni górskich duże znaczenie ma rzeźba terenu i geologia podłoża, które warunkują szybki odpływ wód opadowych ze zlewni. Na mapie zaznaczona jest granica zasięgu wody 500 letniej.

Morfologia zlewni rzeki Białej Głuchołaskiej warunkuje szybki spływ wód opadowych z otaczających dolinę zboczy Gór Opawskich, Złotych, a także co istotne spływ wód od strony Jesenika. Szerokość doliny Białej Głuchołaskiej na terenie miasta Głuchołaz waha się od około 500 m do około 1200 m. W miejscu ujścia Białej Głuchołaskiej do doliny Nysy Kłodzkiej jej szerokość wzrasta do ok 2 km. Szerokość doliny Nysy Kłodzkiej poniżej wspomnianej doliny Białej G. ma ok. 6 km.

Podczas powodzi – wody wezbraniowe początkowo płyną korytem rzeki, potem zalew powierzchniowy odejmuje dno doliny i zajmuje poszczególne poziomy teras zalewowych. Dodatkowo ma miejsce nasycenie osadów aluwialnych wodą, która infiltruje i zasila wody gruntowe – zatem mamy dodatkowo spływ tzw. wód aluwialnych zgodnie z kierunkiem nachylenia dna doliny, dlatego też w obrębie całej doliny ma miejsce podniesienie poziomu wód gruntowych, co skutkuje podniesieniem wód w ciekach III i IV rzędu nawet przy braku zasilania powierzchniowego z ich zlewni cząstkowych.

Poziom wód gruntowych w dolinie warunkowany jest granulometrią osadów aluwialnych oraz modyfikowany skałami podłoża. Często dochodzi w takich warunkach do odperparowania koryt kopanych, dawnych meandrów, czy tworzenia kanałów powodziowych nawet na terenie zabudowanym. W przypadku górskich odcinków zlewni skały podłoża występują stosunkowo płytko pod powierzchnią, dlatego retencja korytowa, czy dolinna rzek jest bardzo ograniczona i przy dużym opadzie dominuje spływ powierzchniowy bardzo dynamiczny.

Przepływ wód ma typ rwący, miejscami kipiel. Jak chodzi o opad, który wystąpił w dniach 12-15.09.2024 to miał on charakter katastrofalny. Na stacjach meteorologicznych w Czechach sumy opadów wynosiły: Rejvíz – 517 mm, Červenohorské sedlo – 474, Jesionik – 465, Zlaté Hory – 416, Staré Město pod Sněžníkem – 413 mm.

Część wód spłynęła w kierunku północnym, na ziemię Kłodzką zasilając rzekę Nysę Kłodzką, część spłynęła czeską doliną rzeki Białej właśnie w kierunku Głuchołaz. Dodatkowo w dniach 13-14.09.2024 maksymalny opad zarejestrowano na stacji Jarnołtówek wyniósł on: 218 mm.

Część wód opadowych spływając z północnych i północno zachodnich zboczy Gór Opawskich zasiliła zlewnię Białej Głuchołaskiej, płynąc szybko w kierunku Głuchołaz. Część zasiliła zlewnię Złotego Potoku i spowodowała straty w Paczkowie. Opad zanotowany na stacji IMGW: Głuchołazy w okresie od 11.09 - 15.09.24 wyniósł łącznie 436,9 mm.

Na taką powódź nie można zabezpieczyć się technicznie. Należy zapewnić odpowiednie światło mostów, wdrożyć system wczesnego ostrzegania mieszkańców całego miasta, określić plan ewakuacji i edukować miejscową ludność. Naprawiając szkody powodziowe - pozostawić jak najszersze koryto rzeki na terenie miasta. Zakupić systemy mobilnej ochrony przed powodzią.

opracowała: Sylwia Horska-Schwarz

Ryc. Morfologia doliny Białej Głuchołaskiej
dane: https://hydro.imgw.pl/ https://ladek.e-mapa.net wody.isok.gov.pl https://www.envidata.cz